Có vài bạn chất vấn: Có thể làm câu đối theo lối “tập thi” mà chỉ cần “tập” mỗi một vế thôi hay chăng? Tôi vì ngu muội, chủ quan, đã ỷ y vào cái thế tương quan sóng đôi nhau của hai vế, như cặp song mã thắng cùng một cỗ xe, đã vội vã trả lời rằng: “Không thể được!” Vậy nay xin được trả lời lại chung, cho mấy bạn ấy.
___________
Có nhiều lối làm câu đối, “tập cú” là một trong những lối đó. Khi người ta lấy sẵn những chữ trong kinh sách, hoặc ca dao tục ngữ để viết thành câu đối tập cú, ta được thưởng thức kho tàng kinh điển xưa qua một lăng kính khác, mang lại cảm giác tươi mát sảng khoái. Ví dụ:
Gái có chồng như rồng có vây, gái không chồng như cối xay không ngõng;
Con có cha như nhà có nóc, con không cha như nòng nọc đứt đuôi.
Hai vế là bốn câu tục ngữ, được xếp đặt để đối đá nhau thật tài tình!
Nói đến câu đối ở ta, không thể không nhắc đến Nguyễn Khuyến. Ông cho chữ, cho câu đối rất nhiều, được truyền tụng ở nhiều nơi. Câu đối của Tam Nguyên thường là tự nhiên, nhất quán, xuôi rót một mạch nước chảy mây trôi mà vẫn tài hoa hóm hỉnh bất ngờ. Ông cũng có làm một câu đối tập cú đặc biệt, chỉ “tập” tục ngữ ở nửa đầu của hai vế. Đó là khi có một viên chánh tổng trước bị cách chức sau lại phục chức, lúc cất nhà đến xin chữ, Nguyễn Khuyến vẩy bút:
Nhất cận thị, nhị cận giang, thử địa khả phong giai tị ốc(*);
Sống ở làng, sang ở nước, mừng ông nay lại vểnh râu tôm.
(*) 一近市二近江、此地可封皆彼屋: Thứ nhất gần chợ, thứ hai gần sông, đất này có nhiều nhà đều được phong tước.
Nửa đầu vế là câu tục ngữ của ta, nửa cuối vế là lảy chữ trong sách Hán Thư ra: 明聖之世,國多賢人,故唐虞之時,可彼屋而封。Minh thánh chi thế, quốc đa hiền, cố Đường Ngu chi thời, khả tị ốc nhi phong (Đời vua thánh thì trong nước có nhiều người hiền, như thuở Đường Ngu, có thể phong tước cho cả nhiều nhà liền nhau).
Điểm độc đáo vô tiền khoáng hậu của câu đối trên là một vế Hán đối với… một vế Nôm, mà vẫn nghiêm chỉnh tuân thủ luật lệ: “Thị” là chợ, đối với “làng”; “Giang” là sông, đối với “nước”; và“tị ốc” là nhà này, nếu hiểu theo nghĩa Ốc là… con ốc, thì chọi nhau chan chát với “râu tôm”ở dưới, và đó là lối đối gọi đối “thoát sáo”!
* * * * * * *
Khi trích thơ cổ để làm câu đối, ta có câu đối “tập thi”. Tiền Quân Nguyễn Văn Thành làm lễ tế trận vong tướng sĩ ở Bắc Hà, có người dâng lên một câu đối tập thi:
日暮鄉関何處是
Nhật mộ hương quan hà xứ thị;
古來征戰幾人囘
Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi.
(Khi chiều buông xuống, biết quê nhà là đâu; xưa nay ra trận có mấy kẻ trở về)
Vế trên là câu 7 trong bài Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu; vế dưới là câu kết bài tứ tuyệt Lương Châu Từ của Vương Hàn. Tuy là tập thi, nhưng khí vị man mác u hoài, tỏ được tấm lòng tiếc thương tử sĩ.
Từ lối “tập thi” này, liên hệ với câu đối nửa Nôm nửa Hán trên kia của Nguyễn Khuyến. Câu hỏi “Có thể tập thi chỉ trong một vế của câu đối hay không?” dần trở nên hữu lý. Tìm trong kho tàng câu đối gần đây của Tàu, tôi lượm lặt ra được hơn chục câu làm theo lối “tập thi một nửa”. Xin trích ra đây một câu tôi cho là chỉnh nhất:
人生自古誰無死
Nhân sinh tự cổ thùy vô tử;
感冒風寒薑活湯
Cảm mạo phong hàn khương hoạt thang.
Vế trên chính là câu thơ lừng danh của Văn Thiên Tường, ta thường gặp câu thơ này trở đi trở lại nhiều lần trong những bài hát nói của Nguyễn Công Trứ. Nghĩa của nó là: “Từ xưa đến nay, ai chẳng phải chết?” Và vế dưới, bốn chữ “cảm mạo phong hàn” chắc không cần phải diễn nghĩa bởi ai cũng rõ, duy ba chữ “khương hoạt thang” lại là tên một toa thuốc Đông y, Cửu vị khương hoạt thang: Nếu cảm mạo phong hàn thì nên uống nước gừng!
Đến đây, câu trả lời đã rõ: “Tập thi nửa mùa” là có được dùng, để đối láo mà chơi.
* * * * * * *
Đã khoe câu đối Tàu, lòng tôi thật không thể ngăn cái sự sung sướng được khoe câu đối… tiếng Anh, do lão Thông Reo làm tặng (tác giả dịch luôn, he he!):
Date hard, Love hard, Make baby one after one
(Hẹn hò cho dữ, yêu cho dữ, sản xuất con nít hết đứa này đến đứa khác);
Eat much, Sleep much, Gain weight kilo after kilo.
(Ăn vô cho nhiều, ngủ cho nhiều, tăng cân hết kí lô này tới kí lô kia).
@ Cụ Ly:
Liên quan đến câu đối, TKO chép vài thông tin đã sưu tầm nhen cụ Ly.
TRÚC QUÂN TỬ.
Nghe nói TT Ngô Đình Diệm từng có câu đối treo đầu giường:
Vị xuất thổ thời tiên hữu tiết
Đáo lăng vân xứ dã hư tâm
(未 出 土 時 先 有 節
到 崚 雲 處 也 虚 心)
I – Câu đối là những câu văn đi đôi với nhau thế nào cho ý, chữ, và luật bằng trắc cân xứng với nhau. Có ba loại câu đối:
1) Câu tiểu đối là những câu 4 chữ trở xuống
2) Câu đối phú là những câu làm theo các lối đặt câu của thể phú
3) Câu đối thơ là những câu làm theo thể thơ ngũ ngôn hoặc thất ngôn. Những câu này phải theo đúng luật bằng trắc của hai câu “thực” hoặc hai câu “luận” trong lối thơ ngũ ngôn hoặc thơ thất ngôn. (1)
Về hình thức đối thì có “công đối” và “khoan đối”. “Công đối” là đối chỉnh, “khoan đối” là đối không chỉnh. Yêu cầu đối chỉnh được đặt ra nghiêm ngặt trong thi cử và trong thù ứng, còn thông thường thì người ta đối linh hoạt, chấp nhận cả hai (2).
Cho rằng, câu “Vị xuất thổ thời tiên hữu tiết, đáo lăng vân xứ dã hư tâm” có hình thức khoan đối (đối không chỉnh). Tuy các từ không đối nhau thật chỉnh, nhưng đối ý vẫn đạt được. Vị xuất thổ thời (chưa nhú lên khỏi mặt đất) đối với đáo lăng vân xứ (vươn cao chạm đến mây trời). Tiên hữu tiết (thoạt đầu đã có đốt) đối với dã hư tâm (vốn dĩ ruột trống không). Thưởng thức câu đối và thơ Đường mà không chấp nhận hình thức khoan đối và một số lỗi cá biệt thì có lẽ phải đưa bài thơ Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu ra khỏi sách “Những nền văn minh thế giới”.
Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản
Bạch vân thiên tải không du du
Con chim hạc màu vàng (động vật) không đối được với áng mây màu trắng (hiện tượng thiên nhiên). Tiếp theo nên “xóa sổ” bài Đèo Ba Dội của bà Chúa thơ nôm Hồ Xuân Hương. Câu “Một đèo, một đèo lại một đèo”. Không theo luật “ nhị, tứ, lục, phân minh”, đúng ra chữ đèo thứ 4 phải trắc, chữ một thứ 6 phải bằng. Cuối cùng bỏ luôn bài thơ “Độc Tiểu Thanh Kí” của Đại thi hào Nguyễn Du do thất niêm hai câu cuối.
Bất tri tam bách dư niên hậu (câu 7)
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như (câu 8)
Đúng ra chữ “tri” phải trắc để niêm với chữ “vận” của câu 6 ở trên, chữ “hạ” phải bằng để niêm với chữ “hồ” câu 1 (3).
Có người cho rằng: Vị xuất thổ thời tiên hữu tiết. Đáo lăng vân xứ dã hư tâm là hai câu thơ vịnh tre trúc chứ không phải hai câu đối.
Xin thưa, hai câu trên chính là hai câu đối thơ như mục 3 đã nói. Nó thỏa mãn “nhị, tứ, lục, phân, minh”, không “công đối” nhưng đã “khoan đối”. Nó thỏa mãn yêu cầu “thực” hoặc “luận” của thơ thất ngôn bát cú. Nhưng đã là “thực” hoặc “luận” thì đương nhiên nó có thể là hai trong số 8 câu của một bài thơ bát cú. Tiếc là chưa ai tìm ra bài thơ nào có hai câu đó, chỉ biết rằng các trang mạng, cũng như các trang giấy vẫn gọi nó là câu đối nói về cây tre.
Tác giả: Bulukhin.
TKO, theo chỗ Ly biết thì đó là hai câu thực trong bài “Vịnh trúc” của Từ Đình Quân, một nhà thơ đời Tống. NGuyên văn bài ấy như sau:
《詠竹》
不論台閣與山林 Bất luân đài các dữ sơn lâm
愛爾豈惟千畝陰 Ái nhĩ khởi duy thiên mẫu âm
未出土時先有節 Vị xuất thổ thời tiên hữu tiết
便淩雲去也無心 Tiện lăng vân khứ dã vô tâm
葛陂始與龍俱化 Cát pha thủy dữ long câu hóa
嶰穀聊同鳳一吟 Giải cối liêu đồng phụng nhất ngâm
月朗風清良夜永 Nguyệt lãng phong thanh lương dạ vĩnh
可憐王子獨知音 Khả lân vương tử độc tri âm
E hèm lão Lý,
Vấn đề tôi theo dõi mấy ngày nay không phải là đối với chát, văn chương thơ phú gì. Vấn đề là bọn mọi pac bó lôi ông tổng thống Ngô Đình Diệm là để trả thù vụ một tên mọi của bộ lạc mọi bị giới biết chữ hiễu nghĩa phê bình vụ câu đối mọi.
Nick mang trò chơi mọi kia qua đây là ai để rồi lão Lý phải trưng ra reply kia, cũng không phải là vấn đề, vấn đề là đề tên tác giả Bulikin bên dưới trong khi nếu qua Bulukin đọc những đoạn trả lời tên nano bobi (một tên mọi), thì sẽ thấy đoạn văn mà tay nick tha về không phải là sản phẩm mọi của Bulukin Nguyễn.
qx
Hai câu treo chỗ ông Diệm chỉ là 2 câu thơ do người ta gửi tặng, thấy thích thì ông treo lên thôi mà.
Từ Đình Quân không phải là nhà thơ được biết đến ở Việt Nam đâ.
Lão cho tôi cái link vào xem bài ông Bulukin kia cái đã!
Lão Lý,
Thói mọi là sỉ nhục miền Nam và con người miền Nam bất cứ dịp nào . Lão đừng bị tụi nó đem văn chương, đối đái ra làm mất thời gian nghe. Giành thồi gian đọc sách và sưu tập chữ cho mai hậu tui đội ơn.
Link đây, đọc bài đầu và bài Cây Tre gì đó, đọc luôn các còm để biết chuyện mọi muốn gì, đang làm gì:
http://bulukhin.blogspot.com/2015/03/hau-chuyen-bac-bobi.html
qx
@ Cụ Ly:
TKO cảm ơn thông tin của về bài thơ của cụ Ly. Bác Buluk là người rất quý sách, nhà bác ấy có nhiều sách và quả thực bác Buluk đã cố công tìm kiếm mà không tìm ra được bài thơ trên.
Vì TKO đã mang thông tin từ nhà bác Buluk về nhà cụ Ly, TKO cảm thấy có trách nhiệm có vài lời để cụ Ly được rõ hơn nhằm tránh sự hiểu lầm đáng tiếc, nếu có.
Nội dung trao đổi liên quan đến tre trúc, câu đối, TKO cho rằng hai bác Buluk – Nano trao đổi về mặt chữ nghĩa, không có ý nào, lời nào nói không tốt về TT NĐD, ngược lại còn có những lời ca tụng TT NĐD là bậc quân tử.
Trích một comment của bác Buluk về TT NĐD:
Bu tui vẫn cho cụ NGÔ ĐÌNH DIỆM xứng đáng là người quân tử
– Cụ chống Phấp, và từ chức Thượng thư. Một ông quan đại thần nêu cao văn hóa từ chức chính là cụ Diệm (thân sinh cụ Diệm là cụ khả cũng từ chức thượng thư về Lệ Thủy làm ruộng)
– Cụ ăn sáng chỉ có cá bống kho khô với cháo gạo. Nơi cụ ngồi là bộ xô pha tuyềnh toàng, người ta bảo thay đồ mới cụ không chịu (không như TBT CS ngồi ngai vàng)
– Những giờ phút nghiêm trọng trọng đời cụ vẫn mặc bộ đồ tổng thống. Cụ bảo nếu có chết tôi phải chết trong tư cách tổng thống
– Cụ không có tài sản gì để lại sau khi chết đúng là hư tâm của cây Trúc…
Nguồn: http://bulukhin.blogspot.com/2015/03/hau-chuyen-bac-bobi.html
Bác Nano là bạn thân của bác Bulukhin, TKO cũng đã gặp mấy lần, bác ấy còn “phản động gay gắt” hơn cả bác Buluk khi nói về “loài sâu bọ”.
Vợ chồng bác Buluk là gia đình đứng đắn, và bác Buluk cũng rất ghét “loài sâu bọ”.
Còn có bác PVH là một người thuộc chế độ cũ rất hay trao đổi chữ nghĩa với 2 bác này.
Nếu cụ Ly thực dành thời gian quan tâm trao đổi chữ nghĩa với họ, TKO thực lấy làm mừng vui. TKO nói thật, tất nhiên là khi cụ Ly có hứng thú.
P/s: Từ trước đến nay, TKO có “quá trớn vui đùa” trong lời lẽ với một mình cụ Ly, chỉ với một mình cụ Ly vì TKO tin rằng cụ Ly vốn nương tay với TKO, nay thì TKO biết điểm dừng rồi ạ, xin cụ Ly cho TKO hai chữ “Đại xá”. TKO XIN LỖI cụ Ly về tất cả nhen.
@ Cụ QX:
Cụ QX là người TKO tôn trọng bấy lâu nay, nhưng TKO phải nói rằng TKO hoàn toàn bất ngờ khi cụ QX gọi những người TKO quen biết là “m..”. Gọi người khác một cách miệt thị khi chưa biết rõ họ, hoặc chỉ mới đọc một số thông tin trên mạng, TKO cho rằng là không thỏa đáng. Cụ QX nên suy nghĩ lại.
TKO, Từ Đình Quân là nhà thơ đời Tống, không phải người Tàu và không yêu thơ như Ly thì khó mà biết được bài thơ này lắm, he he!
Về chuyện 2 bác Nano – Bulukhin, quả là Ly đắc tội, chưa đọc kỹ đầu cua tai nheo gì đã vội buông lời bất nhã. Thành thật hối lỗi. Xin edit lại cồng trên. TKO bỏ lỗi cho kẻ lỗ mãng này với nhá! 😦
Bulukhin Nguyễn là người đàng hoàng, vấn đề là ở tay Nono Bobi. Lão Lý nếu còn quan tâm chuyện này thì đọc kỹ cách lý sự của tay Nano, và đặc biệt tại sao hắn lại đem chuyện tổng thống Ngô Đình Diệm ra mà không phải là hàng vạn những tay chuyên văn chương thơ phú và câu đối của chế độ, chế độ sính đối như hạch?
Và tại sao nick TKO hăng hái chọn lời còm của Nano Bobi đi gieo rắc qua đây những lại đề tác giả là Bulukhin? Tại sao những bàn luận, những còm của Bulukhin lại không mang qua đây cho tới khi phải “giải bày”?
Vậy đi, nếu lão Lý quan tâm thì tìm hiểu thêm, còn không thì thôi, cũng chả là gì.
qx
Lão Qx, tốt nhất là ta mang chuyện này qua nhà bác Bu để đàm luận với nhau, khà lhà! Tui cũng đã gửi còm bên nhà bác ấy! 😀
@ Cụ QX:
Cụ QX sao vậy, TKO toàn bộ trích entry và comment của bác Buluk qua nhà cụ Ly vì TKO thấy nó có giá trị đối với TKO mà. Cụ QX bình tâm đọc kỹ lại đi nha.
Cách bắt bẻ, phản biện của bác Nano thì từ hồi còn ở blog yahoo 360, bác Nano ỷ là bạn thân được bác Buluk quý, bác Nano thích “phản ứng, bắt bẻ chữ nghĩa” với bác Buluk, cụ QX chưa biết rõ nên có lẽ mới thấy dị ứng?
Nói cho ngay, TKO không rảnh đi giãi bày như cụ QX nhận định, TKO thấy có trách nhiệm nói rõ cho cụ Ly khỏi hiểu lầm thôi, còn nay cụ QX muốn nghĩ sao, thì xin cụ QX cứ tùy nghi ạ.
@ Cụ Ly:
Mình bỏ qua, stop chuyện này lại nha cụ Ly!
Chúc hai cụ: Ly và QX luôn vui mạnh ạ.
Ừa, vậy đi, he he TKO!