1/- Trắc ẩn
Phó Giáo sư Tiến sĩ Phạm Văn Tình – Tổng Thư ký Hội Ngôn ngữ học Việt Nam – giải thích nghĩa của từ Trắc ẩn:
Trắc là sự thâm sâu có thể đo được, thấy được; ẩn là kín đáo, có nghĩa “thương xót một cách kín đáo trong lòng”.
Xin thưa: Hán Việt có đến 10 chữ Trắc, nhưng không chữ Trắc nào có cái nghĩa là sự thâm sâu như ông nói. Vậy xin ông rút gọn lại cái định nghĩa trên, bỏ bớt cụm từ “sự thâm sâu” đi cho. Ông có cớ gì để phản đối không ạ?
Bây giờ ta còn lại cái nghĩa đo được, thấy được. Quả là có một chữ Trắc với cái nghĩa là đo lường, là chữ Trắc bộ Thủy 測. Nhưng cái từ “trắc ẩn” mà ta đang xét lại là một trạng thái tình cảm, thứ không thể đo lường được. Khi cô gái quê than thở:
Tưởng giếng sâu em nối sợi dây dài
Ai ngờ giếng cạn, em tiếc hoài sợi dây
thì đó cũng chỉ là cô đang đo độ sâu của cái giếng, chứ không phải đo lường tình cảm của anh chàng ất ơ ú ớ kia.
Cho nên, xin mách ông rằng, Trắc đây là chữ Trắc bộ Tâm: 惻, có nghĩa là xót xa, đau buồn.
Đến chữ Ẩn 隱, ông giảng là kín đáo, quả không sai. Nhưng, tôi nhắc lại, nhưng nha nha: “Ẩn” này ngoài cái nghĩa ẩn giấu lại còn cái nghĩa là sự khốn khổ.
Cho nên, tôi muốn ông thu hồi cái định nghĩa mà ông đã phát biểu trên, để nói lại cho đúng: Trắc ẩn 惻隱 có nghĩa là lòng thương xót trước sự khốn khổ của kẻ khác.
Xuất xứ của từ Trắc ẩn này là từ sách Mạnh tử, thiên Cáo tử thượng: Trắc ẩn chi tâm, nhân chi đoan dã 惻隱之心仁之端也 (lòng thương xót là đầu mối của đức Nhân).
2/- Thấu cảm
Phó Giáo sư Tiến sĩ Phạm Văn Tình giải thích: Thấu là xuyên qua; cảm là cảm nhận, cảm thụ, cảm thấy, có nghĩa “thấu hiểu và cảm thông một cách sâu sắc”.
Thưa ông, chữ Thấu 透 đúng là có khi cũng có cái nghĩa là xuyên qua, nhưng ở đây, nó lại có nghĩa là “Sự hiểu biết thông suốt”. Cảm 感 thì ông nói đúng, có thể hiểu là cảm động, cảm thông.
Tới đây, nếu hiểu theo cách mà ông đã giảng thì đã phát sinh xung đột giữa hai thành tố Thấu và Cảm trong “Thấu cảm”: Thấu thuộc về lý trí, Cảm lại thuộc về tình cảm. Hai thành tố này chẳng những không thể bổ nghĩa, hỗ trợ cho nhau mà còn đối chọi, triệt tiêu nhau nữa.
“Thấu cảm” do đó là một từ vô nghĩa, đã được ai đó tạo nên cách tùy tiện, lầm lạc.
_______
Vì những lẽ trên, nếu quả như ông nói, là “thấu cảm” và “trắc ẩn” đã có trong Từ Điển Tiếng Việt, do Trung tâm Từ điển học soạn, Nxb Đà Nẵng phát hành 2015, 2017, thì ông nên cho đính chính lại theo như đã trình bày trên.
Không một ai được phép đòi hỏi nhà Ngôn ngữ học phải thông tỏ hết thảy chữ nghĩa trong thiên hạ, nhưng người ta có quyền đòi hỏi ở ông sự thẳng thắn, công minh, sẵn sàng sửa sai, thưa ông!
– Link phát biểu của Phó Giáo sư Tiến sĩ Phạm Văn Tình:
Bình luận về bài viết này