1/- Trắc ẩnPhó Giáo sư Tiến sĩ Phạm Văn Tình – Tổng Thư ký Hội Ngôn ngữ học Việt Nam – giải thích nghĩa của từ Trắc ẩn:
Trắc là sự thâm sâu có thể đo được, thấy được; ẩn là kín đáo, có nghĩa “thương xót một cách kín đáo trong lòng”.
Xin thưa: Hán Việt có đến 10 chữ Trắc, nhưng không chữ Trắc nào có cái nghĩa là sự thâm sâu như ông nói. Vậy xin ông rút gọn lại cái định nghĩa trên, bỏ bớt cụm từ “sự thâm sâu” đi cho. Ông có cớ gì để phản đối không ạ?
Bây giờ ta còn lại cái nghĩa đo được, thấy được. Quả là có một chữ Trắc với cái nghĩa là đo lường, là chữ Trắc bộ Thủy 測. Nhưng cái từ “trắc ẩn” mà ta đang xét lại là một trạng thái tình cảm, thứ không thể đo lường được. Khi cô gái quê than thở:
Tưởng giếng sâu em nối sợi dây dài
Ai ngờ giếng cạn, em tiếc hoài sợi dây
thì đó cũng chỉ là cô đang đo độ sâu của cái giếng, chứ không phải đo lường tình cảm của anh chàng ất ơ ú ớ kia.
Cho nên, xin mách ông rằng, Trắc đây là chữ Trắc bộ Tâm: 惻, có nghĩa là xót xa, đau buồn.
Thấu cảm là gì?
Chuyện về bức phù điêu 2 con cò ở chùa Bút Tháp đó, vốn chỉ là từ một thành ngữ của Tàu vận dụng lối “đồng âm” đơn giản mà thôi. Ý nghĩa khi xuất hiện hai con cò được ông Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện hiểu cũng y như khi chỉ có một con, nên Diện đã giải thích trúc trắc gượng ép: “Hình ảnh này ẩn dụ bốn chữ: Lộ lộ liên hoa 鷺鷺蓮花 = Con cò, con cò và hoa sen”.
Với người Tàu, văn tự không chỉ là công cụ ghi chép tư tưởng mà còn là phương tiện giao tiếp thần linh. Ngày Tết, họ thường dán chữ để mừng Xuân, và trước cửa luôn dùng “đơn tự” (chữ đơn, tức chỉ độc một chữ) đơn tự này tượng trưng Dương khí, mang lại cát tường.
Ở ta, từ “kê cân” được dùng để chỉ cái sự không giá trị gì, ráng gặm cũng chả béo bổ mà bỏ đi lại thấy tiếc, tỷ như ba mớ xàm xí Xã hội chủ nghĩa, Chủ tịch nước, Bà mẹ Việt Nam anh hùng, nước mắm me… chẳng hạn. Từ này trở nên thông dụng ở Việt Nam là do Phan Kế Bính đã dùng nó khi dịch Tam quốc chí diễn nghĩa. Ở hồi thứ 72, Tào A Man đánh Hán Trung lâu ngày không được, định rút quân, nên trước đó đã buột miệng ra khẩu lệnh tuần đêm là “kê cân”.
Phần đông cho rằng chữ “đăng” trong thành ngữ này là đèn, và “đối” có nghĩa là… câu đối; nên nghĩa đen của môn đăng hộ đối được giải thích là… trước cửa có treo lồng đèn và trong nhà có bày câu đối.
Chữ Nhẫn 忍 này thường được phân tích theo lối chiết tự ra chữ “đao” 刀 và chữ “tâm” 心, hình dung thành con dao chém vào tim, và được giải thích là sự chịu đựng, cố mà nhường nhịn, dù bị dao cứa trong lòng cũng phải chịu đau để được an lành (một câu nhịn chín câu lành). Hiểu theo nghĩa đó thì Nhẫn là một chữ hội ý: hợp ý của con dao và trái tim lại để hình thành minh họa cho sự nhẫn nhịn. Nhưng nhìn kỹ thì chữ “đao” kia còn có thêm một chấm, nên đã thành chữ Nhậm 刃, là mũi nhọn của con dao, chứ không phải nguyên con dao nữa; vì vậy, trong Thuyết văn giải tự, Hứa Thận đã xếp Nhẫn vào loại chữ hài thanh: mượn thanh của “nhận” để thành “Nhẫn”.
Theo giai thoại thì chữ này do tể tướng Tống triều Vương An Thạch đặt ra. 23 tuổi lên kinh ứng thí, ngày Vương An Thạch cưới vợ cũng là lúc nghe tin báo mình thi đỗ. Hai niềm vui lớn trong đời đến cùng một ngày, nên ông đã chế ra chữ song hỷ.
levinhhuy 